Mag-Computer Muna Tayo

Mag-Computer Muna Tayo

Ni

Lorenzo A. Fernandez, Jr.

           

Napatingin ako sa aking relos nang mag-umpisang burahin ng titser ko sa Math ang mga nakasulat na formula sa blackboard, tanda na matatapos na ang klase.  Limang minuto bago mag-alas-nuwebe ng umaga.  Isinuksok ko ang aking notebook at calculator sa aking backpack.  Nagpagpag ng eraser si Mr. Grabe, titser namin, para matanggal ang mga nakadikit na pulbos ng chalk dito at saka sinabing puwede nang lumabas.

            Napabuntunghininga ako nang makalabas sa classroom.  Computer time, naisip ko.  Ang sarap magpalipas ng oras sa computer.  Hindi na ako papasok sa Filipino.  Lumakad ako palabas ng gate ng high school at ilang hakbang lang ay nasa isang computer shop na ako.

            Naupo ako sa aking paboritong upuan na medyo malapit sa pinto.  Hinubad ko ang aking puting polo at isinabit ko ito sa likod ng upuan.  Naiwan sa aking katawan ang puting T-shirt na may tatak na VIPER sa harap.  Inumpisahan kong maglaro.  Hindi ba mas exciting ang game na ito kaysa subject na Filipino?  Ah, kahit na bumagsak pa ako.

            Bagsak nga ako sa nakaraang periodical test at bagsak din ang grade ko sa report card nang ibigay ito sa akin kahapon.

            Sa halip na pumasok ako sa Filipino, dito ako sa computer shop.

            Hindi pa alam ng mga magulang ko na nagka-cutting classes ako.  Ewan ko ba.  Parang nakababagot pumasok sa hindi mo gusto.  O baka na-addict na ako sa computer.  Meron ba n’on?

            Pati ang paborito kong Math ay apektado na rin.  Minsan ay naging best in Math pa ako.  Pero magmula nang malulong ako sa paglalaro ng computer games ay bumaba na ang marka ko rito, kasama ang ibang subjects, sa third grading, at sa kauna-unahang pagkakataon, bumagsak ako sa Filipino.

            Hindi bale, may fourth grading pa naman.  Paano na nga kaya?  Tingnan natin.

            “Filipino lang, ibinagsak mo?” sabi ng aking Daddy nang makita ang aking marka kahapon.  “Magtapat ka nga, ano ba ang nangyayari sa ‘yo?”

            “Wala.”

            Karaniwan ay ganoon ang sagot ko kung nagsisinungaling.  Napapakamot na lang si Dad at napapailing.  Mayamaya’y magpapabili na lang siya ng alak sa aking bunsong kapatid.

            “Bulok talaga ang mga kabataan ngayon!” bulalas ng daddy ko kung siya’y medyo lasing na.  “Dahil sa FM radio, telenobela, cellphone, at ang lintik na computer na ‘yan na pampabobo!  Hindi mo ba alam iyan?”  Parang may hinagap siya na nahuhumaling ako sa computer, sa maling gamit nito.

            “Hindi,” sabi ko na parang nakakaloko.

            “Hindi nakakabobo kung gagamitin mo sa pagre-research!”

            “Nagre-research din ako.”

            Pero ang hinahalungkat ko’y mga games sa Internet na walang kinalaman sa aking pag-aaral, lalo na sa Filipino.  Madaling makuntento ang Daddy kapag nakakarinig siya ng paliwanag kahit ito’y kasinungalingan.  Siguro, hindi pa nauubos ang kanyang pasensiya.  Alam naman niya na malapit na ang graduation namin, pero hindi niya binabanggit na maaaring hindi ako maka-graduate kung patuloy ako sa pagwawalang-bahala sa aking pag-aaral.  Lalong hindi siya bumabanggit tungkol sa pera, na nilulustay ko lang araw-araw sa pagko-computer sa maling paggamit nito.

            Dalawampung minuto na akong naglalaro sa computer, ayon sa aking relos.  Marami ring estudyanteng gaya ko ang naglalaro.  Napakamalas na mga magulang!  Pero mas masarap ang maglaro na lang o maging streetwise (naririnig kong sabi ng mga walang hilig sa pag-aaral) kaysa magbasa ng katakut-takot na libro sa library at maging nerd!  Sa palagay ko’y hindi lang nila kayang maging nerd dahil mga moron sila na hindi kasundo ang mga librong dapat pag-aralan.  Ngunit sa harap ng computer, bida at super-galing ang pakiramdam nila.  Sa totoo lang, hinihintay ko lang na magsawa ako sa pagko-computer at iiwanan ko na ang mga moron na nandito.  Kailan kaya?

            Sumandali akong nakadama ng pagtaas ng temperatura ng aking katawan dahil medyo exciting na ang habulan at bakbakan ng mga good and bad guys sa laro.

            May katabi akong estudyante na ayon sa kanya’y first year.  Regular din siya dito at pamilyar na siya sa akin.  “Labuyo Gid” ang tawag sa kanya, pinaikling labi, tuyo, at gilagid.  Mukha kasing tuyo at may makakapal na labi na parang jumbo hotdog.  Palaging nakabuka ang bibig at litaw na litaw ang gilagid kung ito’y ngumingiti, kahit bahagya.  Libang na libang o hibang na hibang siya sa harapan ng screen, luwa ang mga mata sa pagkakatitig dito, bidang-bida ang pakiramdam niya.

            Biglang bumukas ang pinto ng computer shop.  Hindi estudyante ang pumasok kundi isang lalaking medyo maskulado, palagay ko’y mga 45 years old, kasing tanda ni Dad.  Napatingin siya sa gawi ko.  Lumapit siya, pero hindi sa akin kundi sa katabi ko. 

            Napapalatak sa tuwa si Labuyo Gid sa kanyang paglalaro, napapabilis ang pagtuldok ng daliri niya sa keyboard.  Nakipanood na ang mama sa ginagawa niya at ako’y huminto sa paglalaro at iyong mama ang gusto kong obserbahan dahil naiintriga ako. 

            Hindi pa rin napapansin ito ni Labuyo.  Saka pa lang siya nag-angat ng mukha nang magsalita ang mama, na ama pala niya!

            “Dito ka pala pumapasok, hindi sa school!”  Nasundan ito ng katakut-takot na sermon at pagmumura na hindi kayang lamunin ng isang asong kalye, o ng matakaw na biik, at lalong hindi puwedeng i-print sa kahit anong magasin.  Magmumukhang santo ang aking tatay kung ikukumpara mo sa tatay na iyon.

            Lumabas na sila pero naririnig ko pa rin ang mga mura.  Kunsabagay, ordinaryo na lang iyon sa mga ordinaryong tao, pero masyadong cheap, walang finesse, ‘ika nga.  Wala na akong gana.  Isinuot ko ang aking uniporming puting polo. Makalabas na nga rin.

            “Pogi, wala pang kalahating oras, a,” sabi sa akin ng matabang bantay sa computer room, na ang katawan ay parang sumo wrestler.

             “May assignment pa ako sa Filipino,” sabi ko.  “Mahalaga iyon.”

             “Balik ka mamayang hapon, pogi.”

            “Oo, mas pogi ka,” ‘kako.  Pero hindi niya alam na hindi na ako babalik at maglalaro ng computer kahit kalian.

Sa Mambabasa:  Nalathala ito sa Liwayway noong Nobyembre 13, 2006 gamit ang pangalan ng aking anak na si Justin.

           

             

Rizaldo

“Hindi ako nakikipag-usap sa mga walang utak,” pahayag ni Rizaldo nang magkasarilinan kami sa isang mesa, malapit sa swimming pool.  Tumikim siya ng pansit at lumpia sa harapan namin.

            “Madaldal ka naman kaninang naliligo ka,” sabi ko.  Wala akong hilig maligo sa swimming pool.  Sila lang ng mga kasama ko ang nagpapakalunoy.

            “Peke iyon, mga walang kabuhay-buhay na kausap.  Sana, may alak.”

            “Bawal iyon . . . masasaya naman sila, a.”

            “’Yon nga ang diperensya.  Masyadong mababaw ang kaligayahan.  Nababagot tuloy ako.  Sana may alak tayong iniinom.  Pasalamat sila’t bawal . . .”

            Si Rizaldo ay kasamahan ko sa isang pagpupulong ng lahat ng miyembro at opisyal ng Parish Youth Council (PYC), kasama ang mga kabataang lider sa bawat barangay na sakop ng Cabanatuan.  Tatlong araw na retreat at mga activities tungkol sa pagpaplano sa mas maayos na pamamalakad ng PYC, kung saan ako’y isang officer sa Worship Service.  Umupa ang simbahan ng isang simpleng resort at dito kami sa loob ng tatlong araw.

            Bandang alas-singko ng hapon at katatapos lang ng aming pagpupulong.  Siyempre, kailangang mag-unwind, pero walang alak dahil bawal sa panrelihiyong gawain naming mga kabataan. 

            Pero kahapon, may narinig daw si Rizaldo na may dalawang paring nagbibiruan pagkatapos kaming bigyan ng orientation sa worship service.

            “Pagod na pagod ako.  Pare, may beer ba tayo diyan?” sabi ng isang pari.

            “Sayang, hindi ako nagdala.  Mamaya na lang pag-uwi,” sabi naman ng isa.

            Nagtatawanan pa raw sila, pero hindi ako doon naiintriga kundi kay Rizaldo, lalo na sa kanyang mga sinasabi.  Siya ang makata sa grupo at natural sa kanya ang gumamit ng mabubulaklak at matatalinghagang salita.  Gaya kaninang umaga, siya’y pinagbigyan na tumula, ayon na rin sa pangungulit niya sa emcee.  Makapal ang mukha niya sa mga ganoong sitwasyon.  Nai-record ko sa tape ang kanyang tula:

Ang buwan ay sumisikat sa silangan,

Ang araw ay nagsasabog ng dilim.

Maraming isda sa kagubatan,

Maraming mangga sa karagatan.

Taong naiwan ay walang pakialam,

Hayop pa rin hanggang ngayon.

            Palakpakan, tawanan kami, kahit walang naiintindihan.  Matalinghaga talaga.  Pero hindi pa siya nasiyahan.  Inayos-ayos niya ang kanyang buhok at kuwelyo ng kanyang puting polo at saka muling humarap sa mikropono.  Gusto rin yata niyang magtalumpati.

            “Mga ginoo, mga dilag na naririto,” panimula ni Rizaldo,  “matatapos na rin ang ating kalbaryo at ako’y labis ang kagalakan datapuwa’t hindi ko pa rin madalumat ang ilan sa mga ginintuang aral na ibinahagi sa atin ng Diyos at ng kanyang mga butihing alagad.  Masasabi ko, sa edad kong disi-nuwebe, na nakakulong pa rin ako sa hawla ng kabataan—kabataan na siyang pag-asa raw ng bayan.  Subalit tulad ng ordinaryong kabataan, tayo, bagama’t inaralang magsilbi sa Diyos at sa ating parokya, ay hindi pa rin ligtas sa kasayahan at aliw tulad nito, wala nga lang alak . . .”

            Pshaw!  Hindi makalimutan ang alak.  Naiisip ko tuloy na baka alcoholic siya.  Ako, kahit gapatak ay hindi pa nakakatikim ng sinasabi nilang “bilog” o “agua de pataranta” o “demonyo.”  Pero wala naman sa hitsura ni Rizaldo ang natataranta, kalmante pa nga siya.  Kaya niya ang demonyo?

            Iyon nga lang, batay sa kanyang talumpati at tula, halatado kong nambobola.  Sabagay, madali rin namang mauto ang mga pangkaraniwang tao, iyon pa nga ang gusto nila.  Pero ang nambobola at napapabola ay parehong may problema, tandaan mo iyan, magandang punto iyan, di ba?

           

            Nabaling ang aming usapan sa talumpati at tula niya kaninang umaga. 

            “Mabulaklak at matalinghaga ang banat mo kanina,” sabi ko.

           Tinapik-tapik niya ang kanyang malapad na noo.  “Wala, bola lang iyon.  Iyon ang gusto nilang marinig, e.” 

            “Iyon nga ang napansin ko.”

            “Mabuti ka pa, napansin mo.  Ikaw ang gusto kong kausap, Dustin.  Alter ego kita, dahil hindi ka umiinom.”  Sumandali siyang napatigil at nag-isip.  “Ano kaya ang gagawin ko pagkatapos nito?”

            “Hindi ka ba nag-aaral?”

            “Kabilang ako sa out-of-school youth na nandito.  Gusto ko mang mag-aral wala naman kaming ganito.”  Sumenyas nang pabilog ang hinlalaki at hintuturo niya, ibig sabihin ay walang pera.  “If given the opportunity, I would like to be a doctor.  May mga duktor nga diyan pero ang gusto’y maging politikong makabayan o nagkukunwaring makabayan.  Ang gusto ko’y gawa lang nang gawa at hindi puro dada.”

            “Okey naman iyong tula mo kanina,” ‘kako.  Isiningit ko ‘yon dahil siya nga itong dada nang dada.

            “A, ‘yon?  Gusto mo pa isa?”

            Hindi na niya ako hinintay na sumagot.

            “Habang bumabagyo, tumutubo ang apoy sa buhangin.  Habang nasusunog, umaani ng yelo ang mga bato at kapag nalaglag ang bunga ng bayabas, ang matsing ay nagiging buwaya.  Buwa, ha, ha!”  Napahagalpak siya ng tawa.

            Napapatingin sa amin ang mga nagtatampisaw sa swimming pool.  Pakaway-kaway pa ang mga babae.  Patango-tango lang naman ako sa kanila, pero dumidila sa kanila si Rizaldo.

            “O ano, Dustin, sisid na.”

            “Wala akong hilig diyan, galisin pa ako.”

            “Alter ego talaga kita.  Hayaan  mo na, mga walang kuwenta iyan.  Dito tayo sa may kuwenta.”

            Ano naman kaya ang may kuwenta?  Pero hindi ko maiwasang siya’y pakinggan.  Ibang klase ito.

            “I ought to be ashamed of myself,” patuloy niya.  “I don’t want to be a poet or a writer.  Masyadong cheap.  Palaging pinagbibigyan ang kababawan ng mga tao para lang mapansin at sumikat.  Nahihiya na ako sa sarili ko.  Sabi ko kanina, gusto kong maging duktor.  Ngayon, gustong kong masuka.  Sana matapos na ang retreat na ito at makainom ng bulok na alak sa bahay.”

            May kakaibang kislap ang kanyang malalim na mga mata at napansin kong nanginginig-nginig ang kanyang kamay nang uminom siya ng softdrink.  “Sana hard ito,” sabi niya.

            Nagdaan ang mga araw at wala na akong balita kay Rizaldo.  Hindi na kasi siya pumupunta sa opisina ng PYC kung may mahalagang pagpupulong o aktibidad.  Dumating ang semestral break namin, hindi ako nakatiis at hinanap ko si Rizaldo sa naikuwento niyang barangay na tinitirhan niya.

            “Ah, si Rizaldo ba?” paniniyak na sabi ng kapitbahay nila.  “Nandoon na sa rehab sa Palayan City.  Alcoholic at addict pala ang batang iyon.  Sayang, matalino pa naman . . .”

--Lorenzo A. Fernandez Jr.

Palipad-Hangin

Nasa labas kami ng aming room, hinihintay ang pagdating ng propesor na magbibigay sa amin ng exam sa Animal Husbandry.  Nang mainip ako sa pagkakatayo sa tabi ng pinto, naglakad-lakad ako.  Naupo ako sa isang bench na di kalayuan sa aming room.  Natatanaw ko sa aking kaliwa ang ilang kaklase ko sa main entrance ng lobby, naglalakad papasok sa aming room.  Napapadaan ang ilan sa aking harapan kung nanggagaling sila sa kanlurang pinto ng Agriculture building.

            Hindi ko pinapansin ang pagdaan-daan nila sa harap ko, maliban lang kung matatanaw ko ang aking kaklaseng si Beverly.  Nang makatapos ako ng high school sa Wesleyan, nag-enroll ako ng kursong Agriculture sa CLSU.  Nakilala ko si Beverly at siya ang unang babaing nagustuhan ko.

            Hindi ko namalayan ang biglang pagdating niya.  Saka ko lang siya nasulyapan nang mapatapat siya sa akin.

            “Walang lakas ng loob,” sabi niya sa kanyang kausap nang makalagpas sila sa tapat ko.

            “Meron,” sabi ko, pero hindi ko sila tiningnan.

            Napatingin at napangiti si sa kasama niyang babae na kaklase ko rin.  Ah, malakas na ang loob ko ngayon.  Nalaman ko at alam din ng karamihan na break na sila ng boyfriend niyang si Black Pig (Tony Morones ang tunay niyang pangalan), iyon ang tawag sa kanya ni Beverly dahil maitim, ngipin lang ang maputi.

           

            Minsan ay nakasalubong ko noon sina Beverly at Black Pig.  Papasok ako sa pinto ng CLSU library at papalabas naman sila.  Kulay rosas ang paligid pag nakikita ko si Beverly.  At ang tinik, iyon si Black Pig, sino pa?

            “Nerbiyoso.  May daga sa dibdib,” sabi ni Beverly.

            “Patay na patay sa ‘yo.  Huwag siyang magkakamali’t pagugulungin ko siya!” parinig ni Black Pig bago sila nagtawanan.

            Black Pig, go to hell!  Mas bagay ka roon kaysa kay Beverly!  Gusto kong isigaw iyon pero namula ang mukha ko.

            Bakit ba nagpaparinig ang tao?  Dahil traydor, duwag, o bakla.  Kailangang ang parinig ay marinig, at ang nakarinig, karaniwan nang nagbibingi-bingihan dahil duwag din siya.  Pero sa taong matalas, matapang, sensitibo, may mga pagkakataong siya ay gumaganti rin ng parinig, o baka upakan ka na lang.

            Sa kaso ko, nauunahan ako talaga ng nerbiyos (pero hindi ako duwag) at kahit sigurado akong ako ang tinutukoy nila ay hindi agad ako makaganti.

            Malayo na ang nalalakad ng mga nagparinig sa akin ay saka pa lang ako nag-iinit, huli ang reaksiyon.  Tinanaw ko sila mula sa bintana ng library at papasok na sila sa canteen.  Sana ay ulitin ni Black Pig ang parinig at gugulong siya sa akin.  Pero malayo na sila.

            Ang parinig o pahaging ay mapakla, masakit.  Ang palipad-hangin ay matamis, mapanukso.  Pero pareho lang sila dahil hindi tuwirang sinasabi.

            Pero ang dating ng sinasabi ni Beverly sa akin ay isang matamis na palipad-hangin, mula sa kanyang mapanukso at mapupulang labi, na parang palaging naghihintay ng masuyong halik.  Pero paano kung nalagyan na ng tetano ni Black Pig?  Gusto ko pa rin?  No problemo.  Kung gusto ako ng babae at gusto ko rin, no problemo.  Paano kung . . . ah, wala iyan, bastos.

           

            Tumayo ako at lumakad patungo sa aming classroom.  Nakasalubong ko ang isang kaklase at sinabi niyang hindi matutuloy ang exam namin.  Bukas na lang daw.  Pumasok ako sa loob.  May mga kaklase na naiwan kahit walang hinihintay na propesor.  Nandoon pa rin sina Beverly, nakaupo sa gawing unahan na malapit sa mesa at blackboard.  Suwerte ko talaga.  Naupo ako sa bandang likod nila.

            “Ano’ng palagay niya sa akin, cheap?”  Kunwari ay nagtatanong siya sa katabi niyang si Pacua, ang bakla naming kaklase pero kamukha naman daw niya si Gringo Honasan. Pshaw, baka Gringa. “Kung halimbawa, nag-break kayo ng boyfriend mo, siyempre may manliligaw na naman.  Ano ako, cheap?  Hindi ako cheap!”

            “Bakit?  Virgin ka pa ba?” tanong ni Pacua.

            “Buwisit kang Pacua ka!  Basta, hindi ako cheap!” ulit niya.  “Pinapaikot ko lang siya, kumakagat naman.  Bopol.  Enga.  Walang alam sa mundo.  Ano siya?  Sinusuwerte?  Ano naman ang tingin niya sa akin?  Cheap?”

            Bigla akong tumayo.  Ayoko ko nang marinig ang susunod pang pahaging.  Hindi lang pala bulag ang umiibig.  Gusto ring maging bingi.

            Malayo na ako sa Agriculture building ay parang naririnig ko pa ring nagsasalita si Beverly.  Ginagantihan ko naman siya sa isip.  Cheap, cheap, cheap!  Ako ang nagmukhang cheap.  Ikaw, maganda ka nga pero pumatol kay Black Pig, sa isang pangit kaya pangit na rin ang tingin ko sa ‘yo!

            Isang linggo na ang nakararaan ay lalo akong naging inis kay Beverly.  Lalo pa’t nakikita kong meron na naman siyang manliligaw, o boyfriend kaya?  Hindi ko alam, hindi ako nakikialam.

            Kahapon, nasa loob ako ng library, nagbabasa ng diyaryo.  Dumating siya at naupo sa harapan ko.  Inilapag ko sa mahabang mesa ang newspaper at nakipagngitian sa kanya.  Hindi ko na naman maiwasan ang tumitig sa kanyang makinis at maputing mukha, sa kanyang parang bagong gising na mga mata.

            “Mr. Facundo, puwede ka bang maimbita?” tanong niya.

            Oh, parang madudurog ang puso ko sa lambing ng boses niya!  Pero teka, hindi naman Facundo ang apelyido ko kundi Raymundo.  Hindi na bale.

            “Para saan?”  tugon ko.  Excited pa ako.

            “Anniversary kasi ng fraternity namin sa Sabado.  Baka gusto mo ring maging member,” pag-iimbita niya.  Naalala ko ang nababasa ko tungkol sa mga fraternity at sa mga kababalaghang ginagawa nila.  Kaya biglang nag-iba ang timpla ng aking utak.

            “Pasensya ka na, Bevy,” ‘kako.  “Wala akong hilig diyan sa sinasabi nilang kapatiran.  Iba ako.”

            Nabigla siya sa sinabi ko at napasimangot.  Hindi niya inaasahan ang isasagot ko sa kanya.  Mayamaya, tumayo siya nang mamataan ang isang lalaking mala-jumbo hotdog ang mga labi, hindi ko kilala—tawagin ko na lang siyang Labi. Siya ang nakikita kong parang nanliligaw sa kanya, at sumabay na si Beverly sa paglabas sa library.

            Kaninang umaga, nagparinig ang kasama niyang si Pacua, alyas Gringa.  “Mataat ang pride!”  Mataas ang ibig niyang sabihin.  Hindi niya mabigkas ang s, kahit sa apelyido niya, kaya Pacua ang bigkas niya sa Pascua.

            Mahilig daw ako sa fried chicken.  Pero para sa akin, ang pride lang ang siyang tanging matatakbuhan ng isang taong may natitira pang respeto sa sarili.  Kung wala kang pride, wala kang galang sa sarili mo, wala kang kuwentang tao.

            Nakaramdam din ako ng lungkot kahit paano.  Hindi bale, marami namang pagpipilian si Beverly sa mga ka-frat niya.  Saka, unang taon ko pa lang dito sa CLSU. Marami pang mangyayari.  Maganda ba ang aking pagtanggi?  Ewan ko.  Ngunit ito ang siyang magbibigay daan para humanap ako ng kagaya niya at umibig uli, pero hindi na siya.

--Lorenzo A. Fernandez Jr.

Sa Mambabasa:  Nalathala ito sa Liwayway noong Enero 15, 2007, gamit ang pangalan ng aking anak.  Ito ang aking orihinal na katha bago ito inedit at lumabas sa Liwayway.          

           

Pulutan

Habang pauwi ako kahapon ng hapon, sakay ng aking motorsiklo, may isang van ang nag-overtake sa akin.  Mayamaya, isang asong nakabulagta ang aking nakita sa gitna ng daan.  May tatlong lalaki ang tumitingin dito at ang narinig kong sabi ng isa, “Pulutan, pare!” 

            Isa akong teacher sa high school, sa isang barrio sa bayan ng Muñoz.  Lunes hanggang Biyernes ay nagdaraan ako sa dakong iyon na siyang tanging daang shortcut para makauwi agad sa aming bahay na may layong limang kilometro mula sa eskwelahan.

            Wala rin palang ipinagkaiba, noon at ngayon, naisip ko.  Naalala ko tuloy noong ako’y lima o anim na taon.  Bagong lipat kami sa isang barrio dahil doon nadistino ang aking Daddy bilang guro sa elementary school.  Mura pa ang lupa noon, kaya nakabili siya ng kalahating ektarya na may kasama nang bahay.  Ilang hakbang lang ang distansya nito sa eskwelahan.

            May ilang puno ng mangga, siniguwelas at kamachili sa paligid ng bahay.  Sagana rin sa damo ang lupa lalo na sa nasisikatan ng araw.  Wala pang bakod, pero ang bumabakod dito ay mga puno ng ipi-ipil na nakakabitan lang ng isang linya ng barbed wire.             Sa laki ng mga guwang sa bawat puno ay puwedeng pumasok at lumabas ang ibang mga hayop, kahit anong hayop. Natuon ang pansin ko sa mga dahon at damo.  Siguro, puwedeng magpastol ng kambing.  Sinabi ko ito sa Daddy ko at di kalaunan may alaga na akong dumalagang kambing.  Masipag kumain ng damo, gusto rin ang mga dahon, lalo na iyong galing sa sineguelas at dito ko siya itinatali tuwing hapon kung lubog na ang araw at sa umaga’y malaya uli siyang manginain ng damo.  Hindi naman siya nagtatangkang lumabas ng bakuran, kaya hindi ko problema ang pagbabantay.

            “Alagaan mong mabuti iyan,” sabi ng Daddy.  “Sa Pasko ay papartihin natin.  Matagal na rin akong hindi nakakatikim ng dinuguan at papaitan.”

            “Ayoko,” tutol ko.  “Pararamihin ko.”

            “Oh, I see.  Magaling.  Ikaw rin, pag dumami baka hindi mo na kayang alagaan.”

            “Kahit sampu lang.”

         “Ikaw ang bahala, pero sa Pasko, kambing pa rin ang gusto ko.  Sabagay, marami naman sa palengke. . .”

            Tuwang-tuwa ako at binigyan ako ng kapangyarihan na paramihin ang lahi ng kambing.  Naisip ko na kapag sampu na sila ay hihirit na naman ako at hihilingin ko na magpagawa na ng goat house para doon na sila pakainin at paramihin.  Marami namang paraan para mapakain sila kahit nakakulong.  Puwede akong magtanim pa ng ibang damo at bumili ng supplementary feeds.  Anong malay ko, baka magkaroon pa ako ng malawak na goat farm balang araw. . . .  Nahimbing ako na ganoon ang iniisip.

            Mayamaya, nakarinig ako ng palahaw na iyak ng kambing. “Mee, mee!”  Kahit sinong Nero o Hitler na makarinig ay tiyak na madudurog ang puso.

            Nagising din si Daddy.  “Nadisgrasya yata si Dumalaga,” sabi niya.  Dumungaw ako sa bintana at wala na nga sa kinatatalian niya ang kambing.

            “Matulog ka na, bukas ko na hahanapin.”

            “Wala na akong aalagaan.  Paano na ngayon?”

            “Huwag kang mag-alala,” sabi niya.  “Kukuha na lang ako ng kapalit.”

            Magkahalong lungkot at poot ang aking naramdaman.  Kahit mapunta ka pala sa isang napakagandang lugar, ito’y pumapangit dahil sa masamang gawi ng mga tao.  Isang leksyon iyan na sa mura kong edad ay hindi ko makalimutan.

            Malamig ang umaga kinabukasan, umulan kagabi at mamasa-masa ang dating tigang na ilog sa bandang likod lang ng aming bahay.  May mga kawayan din sa likod ng bahay na sakop pa rin aming bakuran, tamang-tama sana sa iniisip kong gagawing kulungan ng mga kambing.  Pero gumuho lahat ng aking pangarap dahil naglipana naman pala ang mga magnanakaw ng kambing.  Kambing lang kaya?

            Maagang nagising si Dad, ako rin.  Nagawi kami sa ilog.  Sa tulay ay natanawan namin sa ibaba ng tabi ng ilog ang mga aso na nag-aagawan sa karne ng kung anong hayop na iyon.  Bumaba kami sa tulay sa dakong mabuhangin na pinagbaunan ng hayop.  Hindi naman nanlalapa ng tao ang mga aso dito, kaya madali naming binugaw at sila’y nagsilayuan.  Ang alaga ko ngang kambing ang nahukay at nilalapa ng mga aso, balahibo, balat at ulo lang ang natira.  Ang buto’t laman siguro ay pinulutan ng mga lasenggo, naisip ko.

            Napapailing na lang si Dad.  “Mabuti pa’y aso na lang muna ang alagaan mo.  Pag malaki na, saka ako kukuha ng bagong kambing.  At least, may bantay ka nang kasama.”

            Bumili ang Daddy ng isang tutang nalahian daw ng police dog, matingkad na kayumanggi ang kulay ng balahibo.  At nang ito’y lumaki, nasabi niya, “Puwede nang bumili ng kambing, may guwardiya na siya.”

            “Matalinong aso, napansin ko,” sabi ko.  “Madaling turuan at bawalin kung nanghahabol ng tao.”

            “May lahi ngang police dog.”

            Isang umaga, pupungas-pungas pa ako, nang may narinig akong tumatawag sa tarangkahan.  “Tao po, Maestro.”

            Sumilip ako sa bintana at may kasama pang dalawang lalaki ang tumatawag.  Binuksan ko ang pinto at paglabas ko ng bahay ay nakita kong nakabulagta malapit sa tarangkahan si German Brown, iyon ang ipinangalan ko sa aso.

            “Hoy, pakisabi nga kay Maestro, patay ‘yong aso niyo,” sabi ng tumatawag, na bastos sa akin, pero magalang kunwari kay Daddy.

            Paanong nangyari iyon?  Kagabi lang ay naglalaro pa kami ng hide and seek ni German Brown.

            “Sabihin mo rin kung puwede naming hingin.”

            Sinabi ko kay Daddy ang nangyari at ang hiling ng tatlong lalaki.

            “Naghahanap lang ng mapupulutan ang mga lasing na ‘yon,” nasabi ni Dad.  “Madali lang gumawa ng paraan, kahit masama, kapag ginusto.  Mula ngayon, wala nang kambing o aso.  Magtanim na lang tayo ng kamote.”

            “Hindi ba pinupulutan ang kamote?” tanong ko.

            Ginulu-gulo niya ang buhok ko.  “Hindi, pero hinihingi na lang kung tamad magtanim ang mga taong nakapalibot sa iyo.  Sa isang taon, mag-aaral ka na.  Maging masipag sa pag-aaral.  Tandaan mo, ang bunga ng iyong pinag-aralan ay hindi kayang nakawin at pulutanin ninuman, at lalong hindi ito hinihingi.  Ito’y binabayaran.”

            Lumipas ang maraming taon at isa na rin akong maestro.  Paborito ko rin ang kambing kung namumulutan kami ng mga kasama kong maestro. At may alaga na naman akong aso  na pinapabakunaan ko taon-taon ng anti-rabies.  Suwerte lang ang makakadale nito, mataba, pero Quickie ang pangalan dahil maliksing kumilos.

            Bandang alas-sais ng hapon, dumating ako sa bahay.  Hinanap ko agad si Quickie. 

            “Quickie!  Yoo-hoo!”

            Dati-rati ay sumasalubong na siya pag narinig ang ugong ng motorsiklo.  May pasalubong pa akong kalderetang kambing na nakabalot sa plastic, natirang  pulutan naming mga titser kanina.

            “Wala na, “ sabi ng aking maybahay nang marinig ako.

            “Ano?”

           “Kaninang bandang alas-kuwatro, napansin kong susuray-suray siya, bumubula ang bibig.  Wala pang isang oras, dedo na.  Hiningi ng mga lasenggo, alam daw nila ang gagawin para hindi sila malason, kung ito’y nilason.  Buhay nga naman sa barrio Tagay!  Sana matsambahan nila sa susunod nilang lalasunin iyong may rabies para sila naman ang mangisay!”

            Wala akong nasabi kundi, “Magtanim na lang tayo ng kamote.”

--Lorenzo A. Fernandez Jr.

Aplikante

Tama ang sabi sa akin ng aking katabi noon habang hinihintay namin ang magbibigay ng exam para makapagturo kung papasa.  Hindi lang basta papasa, aniya, meron pang interview na kung hindi mo alam ang isasagot ay hindi ka dapat umasa na matatanggap at hindi na iyong kaalaman ang sinisubok dito, kundi iyong kakayahan mong magsinungaling.

            Ako’y 21 noon, bagong graduate sa isang state university sa Central Luzon.  Siyempre, paniwalang-paniwala ako sa salitang “honesty.”  Bagama’t 99 percent ng aking mga kaeskuwela noon ay hindi na honest—ibig sabihin, mahilig nang mangopya o mandaya—hindi ko sila kinaiinggitan dahil doon sila sanay.  Ako’y nasanay na maging tapat hanggang makatapos ng kolehiyo, kahit ano pa ang sabihin nila.

            Kanino ko pa ba makukuha ang ugaling ito kundi sa aking pinagmulan?  Napasok din sa pagtuturo ang aking Daddy at naging principal pa, taglay ang ganoong ugali.  Iyon ang aking nakagisnan.  Kaya ko pa bang baguhin iyon?

            Hindi ko masyadong pinansin ang sinabi ng aking magandang katabi, ngumiti lang ako.  Kayumanggi ang kanyang kutis, parang tsokolate, nakabuka nang bahagya ang mga labi.  Damang-dama ko ang lakas ng kanyang sex appeal.  Ang bango na naaamoy ko sa kanya ay natural, tila galing mismo sa kanyang sariwang balat.  (Pero saka na iyan dahil wala pa akong trabaho.)  Sinabi pa niya na nangangailangan din ng mga teachers sa isang AMA computer school na naraanan niya at puwede raw kaming mag-apply na dalawa.

            Medyo nagkaka-interes na ako sa kanya at sa kanyang sinasabi nang siya namang pagdating ng taong magbibigay ng exam at ipinamahagi niya ang mga test papers.

            Madali lang ang exam at ako ang unang nakatapos at lumabas sa examination room, habang ang ilang naiwan ay kandahaba pa ang mga leeg na parang mga ostrich sa pangongopya dahil bulag ang watcher.

            Pagkaraan ng isang linggo, nalaman kong pumasa ako at nasama pa sa top ten.  Pumasa rin ang tsokolate kong katabi sa exam.  Isang linggo uli ang nakaraan, nasa examination room na naman kami para sa interview.

            “You are asked by your fellow teachers to join a protest rally, will you join?” tanong ng isang babaeng titser na kabilang sa panel ng nag-i-interview.

            “No, I won’t join the rally,” sagot ng una mula sa aking kaliwa.

            “No, I won’t join too,” sabi naman ng pumapangalawa.

            Ganoon din ang sabi ng pangatlo.  Parang naka-programmed  na ang sasabihin nila.

            Ang sumunod bago ako ay isang graduate sa UP, si Pederico Horsey Ordinario.  Disente ang kanyang kasuotan, plastado ang buhok dahil sa gel, walang balbas at kamukha siya ng kanyang middle name.  Laging nakanganga ang bunganga, litaw ang malalaking ngipin na gaya ng kabayo.  Sigutro, iba ang sagot nito, UP, e.

            “Although I’m a graduate of UP, which is the center of student protest rallies, I will never attend any rally,” sabi ng kabayo.  “My class will sufer . . . .  I am not after the salary.  Quality education is more important to me, blah, blah, blah . . .”

            Iba nga ang sagot ng galing sa UP.  Mas mahaba, pero ganoon din.  May quality education pang sinasabi.  Sino ba ang nagtataglay ng quality education kundi iyong mga ibon sa kagubatan at iyong tinatawag na katutubo?  Mas malayong matanda ang kanilang sibilisasyon at hindi kontaminado.

            “Ito ang gusto kong marinig,” sabi naman ng isang titser na lalaki na ako ang tinutukoy, pero sa tingin ko’y hindi lalaki.  Hindi mapakali ang kanyang mga daliri.  “Maybe, he has guts.  May balbas pa,” bulong niya sa katabing maestra.

            “Of course, I will—“ sabi ko.

            “Oh,” sabi ng maestra na napapailing.  “Will you give us your reasons?”

            “I’ve been brought up to be honest,” panimula ko.  “This is the right time to prove it once again—of course, at my own risk.  Others say they won’t join any rally.  Well, I’ll tell you what I have in mind.”  Napatigil ako dahil maalinsangan.

            “Go on, tell me.”

            “I will join the rally if I think it’s sensible.  If, for example, their demand for higher wages is reasonable, I will even lead the rally.  However, if politics is involved, you can count me out.  I wouldn’t want myself to be used.”

            Lima silang nag-i-interview sa amin at nakita kong sinulatan nila ng bilog ang listahan, sa bandang tapat ng aking pangalan.

            “All right, next batch,” sabi ng pinakalider ng mga nag-i-interview.

            Sa huling linggo ng Mayo, nalaman ko ang resulta.

            Hindi ko mahanap ang aking pangalan sa listahan sa labas ng opisina ng department of education sa Quezon city hall.  Pumasok ako sa loob at nagtanong sa isang babae na siyang may hawak ng record ng mga tinanggap na titser sa high school.

            “Nakapasa ka sa exam, pero hindi sa interview,” sabi niya.  “Siguro, wala kang experience.”

            “Sino ba ang meron?  Pare-pareho kaming bagong graduate.  Siguro, ibang experience iyon.”  Ah, experience sa pagiging sinungaling, ang naisip ko.

            “Wala na akong alam diyan.  Taga-hawak lang ako ng record.  May itatanong ka pa?”

            “Wala na. Sige, thank you.”

            “You’re welcome.”

            Gano’n lang siguro, umakto na may finesse sa publiko, kahit tinatarantado ka na.

           

            Magmula noon, hindi ko na sinubukang mag-apply uli sa trabaho.  Naisipan kong magpaskel ng karatula sa tapat ng aming bahay.  Dalawa ang aking major kaya ang nakasulat dito ay:  Private Tutor—Math and English.  Madalang pa sa patak ng ulan sa summer ang nagpa-tutor sa akin.  Okey na rin, kahit paano meron pa naman akong ibang kita galing sa pagpapasaka ng pitong ektaryang bigay ng aking mga magulang.  Higit sa lahat, girlfriend ko na si Tsokolate na nagtuturo na ng Math sa high school sa Quezon City.  Ano pa ba’ng hihilingin ko?

            Dalawang taon ang lumipas at nakalimutan ko na ang insidente ng aking pag-a-apply sa pagtuturo.  Isang araw, habang umiinom ako ng Red Horse at nakikinig ng radyo sa sala, sinabi ng announcer na may nagaganap na malawakang protesta ng mga guro sa Metro Manila.  Ininterbyu ng radio patrol ang isa sa mga lider ng mga nagra-rally.

            “Ano’ng pangalan mo?  Ano ang karaingan ninyo?”

            “Pederico Horsey Ordinario po.  Matagal nang delayed ang aming suweldo.  Baka hindi pa ibigay ang aming bonus.  Anong klaseng gobyerno ito? . . . blah, blah, blah—“

            Bigla kong pinatay ang radyo.

            I will never attend any rally. . . .  I am not after the salary. . .

            Anak ng kabayo!  Sinungaling!  Kumandidato ka na lang at bula-bulatawin mo ang mga tao!

            Tama ang sabi sa akin ng aking katabi noon na misis ko na ngayon, kung isa kang aplikante.  Totoo ang mga naganap sa istoryang ito.  Pero kung mahirap paniwalaan, ituring n’yo na lang ito na kuwento ng pag-ibig ng isang malas na aplikanteng hindi marunong magsinungaling.

              

--Lorenzo A. Fernandez Jr.

Paalala sa mambabasa:  Unang nalathala ang kuwentong ito sa Liwayway noong Oktubre 15, 2007, gamit ang aking pen name na Jon D. Amadeo.  May ilang bahagi akong binago dito dahil gusto kong mas detalyado ang mga ito, pero and buod ng istorya ay gano’n pa rin.