Pulutan

Habang pauwi ako kahapon ng hapon, sakay ng aking motorsiklo, may isang van ang nag-overtake sa akin.  Mayamaya, isang asong nakabulagta ang aking nakita sa gitna ng daan.  May tatlong lalaki ang tumitingin dito at ang narinig kong sabi ng isa, “Pulutan, pare!” 

            Isa akong teacher sa high school, sa isang barrio sa bayan ng Muñoz.  Lunes hanggang Biyernes ay nagdaraan ako sa dakong iyon na siyang tanging daang shortcut para makauwi agad sa aming bahay na may layong limang kilometro mula sa eskwelahan.

            Wala rin palang ipinagkaiba, noon at ngayon, naisip ko.  Naalala ko tuloy noong ako’y lima o anim na taon.  Bagong lipat kami sa isang barrio dahil doon nadistino ang aking Daddy bilang guro sa elementary school.  Mura pa ang lupa noon, kaya nakabili siya ng kalahating ektarya na may kasama nang bahay.  Ilang hakbang lang ang distansya nito sa eskwelahan.

            May ilang puno ng mangga, siniguwelas at kamachili sa paligid ng bahay.  Sagana rin sa damo ang lupa lalo na sa nasisikatan ng araw.  Wala pang bakod, pero ang bumabakod dito ay mga puno ng ipi-ipil na nakakabitan lang ng isang linya ng barbed wire.             Sa laki ng mga guwang sa bawat puno ay puwedeng pumasok at lumabas ang ibang mga hayop, kahit anong hayop. Natuon ang pansin ko sa mga dahon at damo.  Siguro, puwedeng magpastol ng kambing.  Sinabi ko ito sa Daddy ko at di kalaunan may alaga na akong dumalagang kambing.  Masipag kumain ng damo, gusto rin ang mga dahon, lalo na iyong galing sa sineguelas at dito ko siya itinatali tuwing hapon kung lubog na ang araw at sa umaga’y malaya uli siyang manginain ng damo.  Hindi naman siya nagtatangkang lumabas ng bakuran, kaya hindi ko problema ang pagbabantay.

            “Alagaan mong mabuti iyan,” sabi ng Daddy.  “Sa Pasko ay papartihin natin.  Matagal na rin akong hindi nakakatikim ng dinuguan at papaitan.”

            “Ayoko,” tutol ko.  “Pararamihin ko.”

            “Oh, I see.  Magaling.  Ikaw rin, pag dumami baka hindi mo na kayang alagaan.”

            “Kahit sampu lang.”

         “Ikaw ang bahala, pero sa Pasko, kambing pa rin ang gusto ko.  Sabagay, marami naman sa palengke. . .”

            Tuwang-tuwa ako at binigyan ako ng kapangyarihan na paramihin ang lahi ng kambing.  Naisip ko na kapag sampu na sila ay hihirit na naman ako at hihilingin ko na magpagawa na ng goat house para doon na sila pakainin at paramihin.  Marami namang paraan para mapakain sila kahit nakakulong.  Puwede akong magtanim pa ng ibang damo at bumili ng supplementary feeds.  Anong malay ko, baka magkaroon pa ako ng malawak na goat farm balang araw. . . .  Nahimbing ako na ganoon ang iniisip.

            Mayamaya, nakarinig ako ng palahaw na iyak ng kambing. “Mee, mee!”  Kahit sinong Nero o Hitler na makarinig ay tiyak na madudurog ang puso.

            Nagising din si Daddy.  “Nadisgrasya yata si Dumalaga,” sabi niya.  Dumungaw ako sa bintana at wala na nga sa kinatatalian niya ang kambing.

            “Matulog ka na, bukas ko na hahanapin.”

            “Wala na akong aalagaan.  Paano na ngayon?”

            “Huwag kang mag-alala,” sabi niya.  “Kukuha na lang ako ng kapalit.”

            Magkahalong lungkot at poot ang aking naramdaman.  Kahit mapunta ka pala sa isang napakagandang lugar, ito’y pumapangit dahil sa masamang gawi ng mga tao.  Isang leksyon iyan na sa mura kong edad ay hindi ko makalimutan.

            Malamig ang umaga kinabukasan, umulan kagabi at mamasa-masa ang dating tigang na ilog sa bandang likod lang ng aming bahay.  May mga kawayan din sa likod ng bahay na sakop pa rin aming bakuran, tamang-tama sana sa iniisip kong gagawing kulungan ng mga kambing.  Pero gumuho lahat ng aking pangarap dahil naglipana naman pala ang mga magnanakaw ng kambing.  Kambing lang kaya?

            Maagang nagising si Dad, ako rin.  Nagawi kami sa ilog.  Sa tulay ay natanawan namin sa ibaba ng tabi ng ilog ang mga aso na nag-aagawan sa karne ng kung anong hayop na iyon.  Bumaba kami sa tulay sa dakong mabuhangin na pinagbaunan ng hayop.  Hindi naman nanlalapa ng tao ang mga aso dito, kaya madali naming binugaw at sila’y nagsilayuan.  Ang alaga ko ngang kambing ang nahukay at nilalapa ng mga aso, balahibo, balat at ulo lang ang natira.  Ang buto’t laman siguro ay pinulutan ng mga lasenggo, naisip ko.

            Napapailing na lang si Dad.  “Mabuti pa’y aso na lang muna ang alagaan mo.  Pag malaki na, saka ako kukuha ng bagong kambing.  At least, may bantay ka nang kasama.”

            Bumili ang Daddy ng isang tutang nalahian daw ng police dog, matingkad na kayumanggi ang kulay ng balahibo.  At nang ito’y lumaki, nasabi niya, “Puwede nang bumili ng kambing, may guwardiya na siya.”

            “Matalinong aso, napansin ko,” sabi ko.  “Madaling turuan at bawalin kung nanghahabol ng tao.”

            “May lahi ngang police dog.”

            Isang umaga, pupungas-pungas pa ako, nang may narinig akong tumatawag sa tarangkahan.  “Tao po, Maestro.”

            Sumilip ako sa bintana at may kasama pang dalawang lalaki ang tumatawag.  Binuksan ko ang pinto at paglabas ko ng bahay ay nakita kong nakabulagta malapit sa tarangkahan si German Brown, iyon ang ipinangalan ko sa aso.

            “Hoy, pakisabi nga kay Maestro, patay ‘yong aso niyo,” sabi ng tumatawag, na bastos sa akin, pero magalang kunwari kay Daddy.

            Paanong nangyari iyon?  Kagabi lang ay naglalaro pa kami ng hide and seek ni German Brown.

            “Sabihin mo rin kung puwede naming hingin.”

            Sinabi ko kay Daddy ang nangyari at ang hiling ng tatlong lalaki.

            “Naghahanap lang ng mapupulutan ang mga lasing na ‘yon,” nasabi ni Dad.  “Madali lang gumawa ng paraan, kahit masama, kapag ginusto.  Mula ngayon, wala nang kambing o aso.  Magtanim na lang tayo ng kamote.”

            “Hindi ba pinupulutan ang kamote?” tanong ko.

            Ginulu-gulo niya ang buhok ko.  “Hindi, pero hinihingi na lang kung tamad magtanim ang mga taong nakapalibot sa iyo.  Sa isang taon, mag-aaral ka na.  Maging masipag sa pag-aaral.  Tandaan mo, ang bunga ng iyong pinag-aralan ay hindi kayang nakawin at pulutanin ninuman, at lalong hindi ito hinihingi.  Ito’y binabayaran.”

            Lumipas ang maraming taon at isa na rin akong maestro.  Paborito ko rin ang kambing kung namumulutan kami ng mga kasama kong maestro. At may alaga na naman akong aso  na pinapabakunaan ko taon-taon ng anti-rabies.  Suwerte lang ang makakadale nito, mataba, pero Quickie ang pangalan dahil maliksing kumilos.

            Bandang alas-sais ng hapon, dumating ako sa bahay.  Hinanap ko agad si Quickie. 

            “Quickie!  Yoo-hoo!”

            Dati-rati ay sumasalubong na siya pag narinig ang ugong ng motorsiklo.  May pasalubong pa akong kalderetang kambing na nakabalot sa plastic, natirang  pulutan naming mga titser kanina.

            “Wala na, “ sabi ng aking maybahay nang marinig ako.

            “Ano?”

           “Kaninang bandang alas-kuwatro, napansin kong susuray-suray siya, bumubula ang bibig.  Wala pang isang oras, dedo na.  Hiningi ng mga lasenggo, alam daw nila ang gagawin para hindi sila malason, kung ito’y nilason.  Buhay nga naman sa barrio Tagay!  Sana matsambahan nila sa susunod nilang lalasunin iyong may rabies para sila naman ang mangisay!”

            Wala akong nasabi kundi, “Magtanim na lang tayo ng kamote.”

--Lorenzo A. Fernandez Jr.

Aplikante

Tama ang sabi sa akin ng aking katabi noon habang hinihintay namin ang magbibigay ng exam para makapagturo kung papasa.  Hindi lang basta papasa, aniya, meron pang interview na kung hindi mo alam ang isasagot ay hindi ka dapat umasa na matatanggap at hindi na iyong kaalaman ang sinisubok dito, kundi iyong kakayahan mong magsinungaling.

            Ako’y 21 noon, bagong graduate sa isang state university sa Central Luzon.  Siyempre, paniwalang-paniwala ako sa salitang “honesty.”  Bagama’t 99 percent ng aking mga kaeskuwela noon ay hindi na honest—ibig sabihin, mahilig nang mangopya o mandaya—hindi ko sila kinaiinggitan dahil doon sila sanay.  Ako’y nasanay na maging tapat hanggang makatapos ng kolehiyo, kahit ano pa ang sabihin nila.

            Kanino ko pa ba makukuha ang ugaling ito kundi sa aking pinagmulan?  Napasok din sa pagtuturo ang aking Daddy at naging principal pa, taglay ang ganoong ugali.  Iyon ang aking nakagisnan.  Kaya ko pa bang baguhin iyon?

            Hindi ko masyadong pinansin ang sinabi ng aking magandang katabi, ngumiti lang ako.  Kayumanggi ang kanyang kutis, parang tsokolate, nakabuka nang bahagya ang mga labi.  Damang-dama ko ang lakas ng kanyang sex appeal.  Ang bango na naaamoy ko sa kanya ay natural, tila galing mismo sa kanyang sariwang balat.  (Pero saka na iyan dahil wala pa akong trabaho.)  Sinabi pa niya na nangangailangan din ng mga teachers sa isang AMA computer school na naraanan niya at puwede raw kaming mag-apply na dalawa.

            Medyo nagkaka-interes na ako sa kanya at sa kanyang sinasabi nang siya namang pagdating ng taong magbibigay ng exam at ipinamahagi niya ang mga test papers.

            Madali lang ang exam at ako ang unang nakatapos at lumabas sa examination room, habang ang ilang naiwan ay kandahaba pa ang mga leeg na parang mga ostrich sa pangongopya dahil bulag ang watcher.

            Pagkaraan ng isang linggo, nalaman kong pumasa ako at nasama pa sa top ten.  Pumasa rin ang tsokolate kong katabi sa exam.  Isang linggo uli ang nakaraan, nasa examination room na naman kami para sa interview.

            “You are asked by your fellow teachers to join a protest rally, will you join?” tanong ng isang babaeng titser na kabilang sa panel ng nag-i-interview.

            “No, I won’t join the rally,” sagot ng una mula sa aking kaliwa.

            “No, I won’t join too,” sabi naman ng pumapangalawa.

            Ganoon din ang sabi ng pangatlo.  Parang naka-programmed  na ang sasabihin nila.

            Ang sumunod bago ako ay isang graduate sa UP, si Pederico Horsey Ordinario.  Disente ang kanyang kasuotan, plastado ang buhok dahil sa gel, walang balbas at kamukha siya ng kanyang middle name.  Laging nakanganga ang bunganga, litaw ang malalaking ngipin na gaya ng kabayo.  Sigutro, iba ang sagot nito, UP, e.

            “Although I’m a graduate of UP, which is the center of student protest rallies, I will never attend any rally,” sabi ng kabayo.  “My class will sufer . . . .  I am not after the salary.  Quality education is more important to me, blah, blah, blah . . .”

            Iba nga ang sagot ng galing sa UP.  Mas mahaba, pero ganoon din.  May quality education pang sinasabi.  Sino ba ang nagtataglay ng quality education kundi iyong mga ibon sa kagubatan at iyong tinatawag na katutubo?  Mas malayong matanda ang kanilang sibilisasyon at hindi kontaminado.

            “Ito ang gusto kong marinig,” sabi naman ng isang titser na lalaki na ako ang tinutukoy, pero sa tingin ko’y hindi lalaki.  Hindi mapakali ang kanyang mga daliri.  “Maybe, he has guts.  May balbas pa,” bulong niya sa katabing maestra.

            “Of course, I will—“ sabi ko.

            “Oh,” sabi ng maestra na napapailing.  “Will you give us your reasons?”

            “I’ve been brought up to be honest,” panimula ko.  “This is the right time to prove it once again—of course, at my own risk.  Others say they won’t join any rally.  Well, I’ll tell you what I have in mind.”  Napatigil ako dahil maalinsangan.

            “Go on, tell me.”

            “I will join the rally if I think it’s sensible.  If, for example, their demand for higher wages is reasonable, I will even lead the rally.  However, if politics is involved, you can count me out.  I wouldn’t want myself to be used.”

            Lima silang nag-i-interview sa amin at nakita kong sinulatan nila ng bilog ang listahan, sa bandang tapat ng aking pangalan.

            “All right, next batch,” sabi ng pinakalider ng mga nag-i-interview.

            Sa huling linggo ng Mayo, nalaman ko ang resulta.

            Hindi ko mahanap ang aking pangalan sa listahan sa labas ng opisina ng department of education sa Quezon city hall.  Pumasok ako sa loob at nagtanong sa isang babae na siyang may hawak ng record ng mga tinanggap na titser sa high school.

            “Nakapasa ka sa exam, pero hindi sa interview,” sabi niya.  “Siguro, wala kang experience.”

            “Sino ba ang meron?  Pare-pareho kaming bagong graduate.  Siguro, ibang experience iyon.”  Ah, experience sa pagiging sinungaling, ang naisip ko.

            “Wala na akong alam diyan.  Taga-hawak lang ako ng record.  May itatanong ka pa?”

            “Wala na. Sige, thank you.”

            “You’re welcome.”

            Gano’n lang siguro, umakto na may finesse sa publiko, kahit tinatarantado ka na.

           

            Magmula noon, hindi ko na sinubukang mag-apply uli sa trabaho.  Naisipan kong magpaskel ng karatula sa tapat ng aming bahay.  Dalawa ang aking major kaya ang nakasulat dito ay:  Private Tutor—Math and English.  Madalang pa sa patak ng ulan sa summer ang nagpa-tutor sa akin.  Okey na rin, kahit paano meron pa naman akong ibang kita galing sa pagpapasaka ng pitong ektaryang bigay ng aking mga magulang.  Higit sa lahat, girlfriend ko na si Tsokolate na nagtuturo na ng Math sa high school sa Quezon City.  Ano pa ba’ng hihilingin ko?

            Dalawang taon ang lumipas at nakalimutan ko na ang insidente ng aking pag-a-apply sa pagtuturo.  Isang araw, habang umiinom ako ng Red Horse at nakikinig ng radyo sa sala, sinabi ng announcer na may nagaganap na malawakang protesta ng mga guro sa Metro Manila.  Ininterbyu ng radio patrol ang isa sa mga lider ng mga nagra-rally.

            “Ano’ng pangalan mo?  Ano ang karaingan ninyo?”

            “Pederico Horsey Ordinario po.  Matagal nang delayed ang aming suweldo.  Baka hindi pa ibigay ang aming bonus.  Anong klaseng gobyerno ito? . . . blah, blah, blah—“

            Bigla kong pinatay ang radyo.

            I will never attend any rally. . . .  I am not after the salary. . .

            Anak ng kabayo!  Sinungaling!  Kumandidato ka na lang at bula-bulatawin mo ang mga tao!

            Tama ang sabi sa akin ng aking katabi noon na misis ko na ngayon, kung isa kang aplikante.  Totoo ang mga naganap sa istoryang ito.  Pero kung mahirap paniwalaan, ituring n’yo na lang ito na kuwento ng pag-ibig ng isang malas na aplikanteng hindi marunong magsinungaling.

              

--Lorenzo A. Fernandez Jr.

Paalala sa mambabasa:  Unang nalathala ang kuwentong ito sa Liwayway noong Oktubre 15, 2007, gamit ang aking pen name na Jon D. Amadeo.  May ilang bahagi akong binago dito dahil gusto kong mas detalyado ang mga ito, pero and buod ng istorya ay gano’n pa rin.